W 1907 roku utworzono spółkę o nazwie „Galicyjskie Akcyjne Zakłady Górnicze w Sierszy”, którą następnie przemianowano na „ Sierszańskie Zakłady Górnicze S.A.” . W latach 1907-1909 z inicjatywy hrabiego Potockiego w Sierszy została wzniesiona luksusowa willa , przeznaczona dla dyrektora kopalni węgla „Artur” w chodzącej w skład Sierszańskich Zakładów Górniczych. Wkomponowano ją w rozległy kompleks parkowo-ogrodowy w sąsiedztwie reprezentacyjnych budynków, mieszczących siedzibę spółki. Z pierwotnych założeń do chwili obecnej zachował się układ z aleją dojazdową prowadzącą do siedziby spółki oraz charakterystyczne obniżenie terenu – pozostałość po stawie stworzonym prawdopodobnie z rozlewiska Koziego Brodu. Samą willę usytuowano w południowo- wschodnim narożniku założenia. W jej pobliżu wzniesiono domek ogrodnika, korty tenisowe oraz fontannę. Stanowi ona świetny przykład stylu secesyjnego charakterystycznego dla przełomu XIX i XX wieku .
Jest to budynek murowany, tynkowany, podpiwniczony z kamienną podmurówką. Na południowej elewacji jest widoczna owalna loggia nawiązująca do ornamentyki secesji. Proste funkcjonalne wnętrze, jasne i wygodne stanowią z bryłą budynku jedną całość. Zastosowano tu typowe dla okresu młodej polski materiały: witraże, mozaiki, szkło połączone z drewnem i metalem. Zgodne z duchem nowej epoki mieszkanie miało być nie tylko użytkowe ale miało także prezentować wysoki poziom artystyczny. W części centralnej znajduje się reprezentacyjny hall przebiegający przez dwie kondygnacje z drewnianą klatką schodową i antresolą. Postawiono tu także kominek, który nie zachował się do naszych czasów.
Z pierwotnego wyposażenia pozostały dwa witraże „Fantazja jesienna” i „ Noc wiosenna” zaprojektowane przez Henryka Uziembłę pochodzącego z Krza(wykonane w Krakowskich Zakładach Witraży Żeleńskich, w których artysta sprawował funkcję kierownika artystycznego) oraz dwa obrazy olejne „Pejzaż zimowy” pędzla Henryka Uziembły oraz „Konie” J. Potrzebowskiego. Prawdopodobnie nieznany twórca wystroju wnętrz chciał tutaj zaprezentować cztery pory roku. Udało się ustalić iż wyposażenie willi zaprezentowano na wystawie „ Architektura i wnętrza w otoczeniu ogrodowym” zorganizowanej w krakowskich Oleandrach przez Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana w 1912 roku. W owym czasie Henryk Uziembło współpracował z architektem Kazimierzem Wyczyńskim. Wydaje się dość prawdopodobne, ze obydwaj panowie mogli być twórcami projektu architektonicznego willi w Sierszy.
Pierwszym mieszkańcem willi był inż. Antoni Schimitzek, absolwent akademii górniczej w Leoben, współtwórca AGH w Krakowie i jej wykładowca, przedstawiciel elity społecznej. Mieszkał w Sierszy do 1919 roku. Potem jego miejsce zajął inż. Michał Dunajecki, inżynier górnik, naczelny dyrektor (od 1919 do śmierci w 1932) „Galicyjskich Akcyjnych Zakładów Górniczych w Sierszy”. Podobnie jak jego poprzednik studiował w Leoben na prestiżowej uczelni górniczej, a następnie w elektrotechnikę Wiedniu. W 1905 został "inżynierem-asystentem" w kopalni "Artur" w Sierszy, potem w Trzebionce kierował kopalnią rud cynku i ołowiu. Odznaczył się m.in. czynnym udziałem w ratowaniu górników podczas katastrofy (zatopienia kurzawką) kopalni "Artur" : uratował wówczas życie dwóm maszynistom. W kolejnych latach awansował aż do stanowiska dyrektora naczelnego kopalni "Artur", w której zasłużył się w działaniach na rzecz jej mechanizacji poprawy organizacji. Aktywnie zabiegał, zwłaszcza w okresie kryzysu gospodarczego w latach 20., o wzrost znaczenia własnej kopalni, a także innych kopalni Zagłębia Krakowskiego, na rynku krajowym.
Po śmierci dyrektora Michała Dunajeckiego do willi w 1932 wprowadza się były minister komunikacji inż. Paweł Romocki . Będzie on pełnił funkcję naczelnego dyrektora spółki do roku 1938 roku. Wraz z nim w Sierszy zamieszkała jego żona Jadwiga z Niklewiczów. Częstymi gośćmi byli ich dwaj synowie Andrzej i Jan. Chłopcy do Sierszy przyjeżdżali na wakacje i ferie gdyż na co dzień uczęszczali do szkoły w Warszawie. Rodzina spędziła tu radosne chwile o czym młodzi Romoccy wspominali w listach do matki nazywając willę „szczęśliwym domem”. Pani Jadwiga mogła oddać się w Sierszy swojej pasji czyli ogrodnictwu. Stworzyła tu oranżerię, ogród różany , sprowadzała do parku sadzonki drzew podobno aż z Kanady . W 1938 Romoccy wyjeżdżają do Warszawy. Będą tam mieszkali aż do wybuchu II wojny światowej. Paweł Romocki zginie potrącony przez niemieckiego kierowcę a jego synowie polegną śmiercią bohaterów w czasie powstania warszawskiego.
Ostatnim przedwojennym lokatorem willi był inż. Zdzisław Krudzielski, który zamieszkał tu wraz zżoną i córkami. Starał się unowocześnić kopalnię „Artur” wprowadzając ciekawe rozwiązania techniczne. Jego pobyt w Sierszy zakończył wybuch II wojny światowej. Okoliczna ludność, nie miała bezpośredniego dostępu do willi gdyż była ona otoczona drewnianym parkanem. Ale trudno się temu dziwić przecież nikt z nas nie chciałby aby wokół jego domu włóczyli się obcy ludzie, każdy ma przecież prawo do prywatności. Natomiast nie można powiedzieć, że lokalna społeczność nie miała żadnych korzyści iż na jej ternie znajdował się taki obiekt. Otóż lokatorzy willi żywo uczestniczyli w życiu społecznym Sierszy. Dofinansowywali funkcjonowanie licznych organizacji kulturalno-oświatowych np. Czytelni Szkół Ludowych . Pełnili funkcje prezesów Ochotniczej Straży Pożarnej, byli aktywnymi członkami Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Niestety tę działalność przerwała wojna.
W czasie okupacji willę zamieszkiwał komisaryczny dyrektor kopalni „Artur” pochodzący z Austrii inż. Frenczak (?). Po zakończeniu wojny, zmienia się zupełnie funkcja willi. Jej wnętrza zostały otwarte dla okolicznej ludności. Prawdopodobnie w 1947 roku na piętrze urządzono mieszkania pracownicze, a na parterze rozpoczyna działalność przedszkole. Ten stan rzeczy będzie istniał do końca lat sześćdziesiątych, kiedy to mieszkania opuścili ostatni lokatorzy, a przedszkole zostało zlikwidowane prawdopodobnie w związku z otwarciem nowoczesnej placówki w nowo wybudowanym osiedlu Gaj. Budynek stał się siedzibą dwóch organizacji działających przy KWK „Siersza”: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa(SITG) oraz Naczelna Organizacja Techniczna (NOT)- stąd obecna nazwa „Willa-Not”. Ponieważ obiekt należał do kopalni „Siersza”, stworzono tu Izbę Tradycji, w której przechowywano pamiątki świadczące o historii górnictwa na terenie naszej miejscowości. W latach siedemdziesiątych do budynku willi przeniesiono tymczasowo dom kultury, który do tej pory działał w dawnej siedzibie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Obiekt ten został wyburzony podobno na polecenia ówczesnego dyrektora KWK „Siersza” inż. Stefana Słupskiego, który stwierdził, iż nie warto remontować go ze względu na szkody górnicze. Na miejscu wyburzonej w 1974 roku(?) sokolni miał zostać wzniesiony nowoczesny obiekt. Niestety do realizacji tego pomysłu nigdy nie doszło, a dom kultury na stałe zagościł w „Willi-Not”. Odbywały się tu między innymi projekcje filmów dla dzieci i dorosłych, zajęcia:
• dziecięcego teatru „Bajka” i koła recytatorskiego prowadzone przez panią profesor Zofię Marcinów i profesora Tadeusza Pajora
• zespołów ludowych dla młodzieży i dorosłych pod kierownictwem pani Byrczek(?)
• nauki gry na różnych instrumentach itp.
Po likwidacji KWK „Siersza” budynek w 2002 roku został przejęty przez miasto. Obecnie Dom Kultury „Willa-Not” należy do placówek funkcjonujących w ramach Trzebińskiego Centrum Kultury.
Opracowała Małgorzata Ropka
Źródła
Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury willi położonej w Trzebini ul. Grunwaldzka 29 do rejestru zabytków nieruchomych z 2007 sporządzona przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie mgr inż. Jana Janczykowskiego
Edward Pietraszek, Ośrodek górniczy Siersza 1804-1861-1961, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Kraków 1961
Michał Dunajecki,[ w: ] pl. wikipedia.org/wiki/Michał Dunajecki
Paweł Romocki, [w:] pl. wikipedia.org/wiki/Paweł Romocki
Wspomnienia mieszkańców Sierszy
